Zwanger op de boerderij in Infectieziektenbulletin - Maart 2007

Zwanger op de boerderij

J. G. Santema
Gynaecoloog, Medisch Centrum Leeuwarden

Infectieziektenbulletin 2007

Al sinds de prehistorie heeft de mens zich omringd met dieren voor gezelschap, transport en voedsel. Dezelfde dieren vormen echter tevens een bron van pathogenen die ook in Nederland soms leiden tot levensbedreigende ziektebeelden.
Een aantal zoönosen is berucht tijdens de zwangerschap omdat ze aanleiding geven tot vruchtdood, aangeboren afwijkingen en neonatale infecties. De bekendste ziekten zijn listeriose, psittacose en toxoplasmose. De verwekkers hiervan zijn Listeria monocytogenes, Chlamydophila psittaci en Toxoplasma gondii en deze worden hier besproken.

Listeria monocytogenes
Dit is een grampositieve, niet-sporenvormende bacterie waarvan het reservoir zich in de grond en in het maagdarmkanaal van dieren bevindt. Besmetting bij de mens vindt plaats door het eten van besmet voedsel. De incubatietijd van listeriose is ongeveer 3 weken. Zwangeren, pasgeboren en immuungecompromitteerde patiënten hebben een verhoogde kans om een invasieve ziekte te krijgen. Infectie met Listeria monocytogenes in de zwangerschap is zeldzaam maar verloopt voor de foetus vaak fulminant met intra-uteriene vruchtdood, premature weeën en vroegneonatale sepsis. Preventie is mogelijk door ongepasteuriseerde zuivelproducten, onvoldoende verhit vlees, te lang bewaarde vleesproducten en ongewassen groenten in de voeding te vermijden. De incidentie van een Listeria-infectie in Nederland wordt geschat op 1-2 geboren kinderen per jaar en lijkt de laatste 20 jaar niet veranderd. Gezien het risico op deze zeldzame maar ernstige ziekte zijn preventieve voedingsadviezen aan een zwangere vrouw om potentieel besmet voedsel te vermijden, nog steeds actueel.

Chlamydophila psittaci
Psittacose of papegaaienziekte is een veelvoorkomende infectieziekte bij vogels veroorzaakt door de bacterie Chlamydophila psittaci. Bij de mens kan inhalatie van Chlamydophila psittaci resulteren in een asymptomatische infectie, een voorbijgaand griepachtig beeld of een fatale pneumonie met multiorgaanfalen.
Naast vogels kunnen ook zoogdieren een bron van C. psittaci bij de mens zijn. Vooral herkauwers kunnen ernstige infecties bij zwangere vrouwen met intra-uteriene vruchtdood veroorzaken. Het verdient aanbeveling zwangeren te adviseren contact met lammerende schapen te vermijden. Bij een onbegrepen septisch beeld in de zwangerschap dient altijd expliciet gevraagd te worden naar contacten met dieren en naar eventuele ziekteverschijnselen bij deze dieren. Het ernstige beloop bij zwangeren zou kunnen samenhangen met het feit dat de bacterie een voorkeur heeft voor trofoblastcellen. De diagnostiek berust op het aantonen van specifieke antistoffen met een complementbindingsreactie en een titerstijging nadien. Uit klinisch oogpunt zou een snellere methode door middel van DNA-detectie van C. psittacose aantrekkelijk zijn en kan tevens het subtype geanalyseerd worden.

Toxoplasma gondii
Zwangeren dienen contact met lammerende schapen te vermijden.
Toxoplasmose is een infectieziekte veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. De parasiet kan zich alleen in de cel van een gastheer vermenigvuldigen en doodt daarbij de cel. De parasiet werd voor het eerst beschreven in 1908. Dat er uitgebreide neurologische schade kan ontstaan bij pasgeborenen werd beschreven door Wolf in 1939. Pas in 1970 werd de rol van de kat ontdekt bij de verspreiding van de ziekte. Alleen in de darm van katachtigen kan de toxoplasmoseparasiet zich voorplanten via een seksuele cyclus. Er worden dan oöcysten gevormd die via de feces worden uitgescheiden. Deze worden vervormd tot sporocysten die zeer weerbestendig zijn. Een infectie kan plaatsvinden door consumptie van cystenbevattend vlees of organen afkomstig van landbouwhuisdieren, door ingestie van infectieuze kattenfeces, door contact met bijvoorbeeld aarde waarin kattenfeces is gedeponeerd of door het eten van met dergelijke aarde of kattenfeces verontreinigde producten als groente.
De parasitemie kan via verticale transmissie door de placenta de foetus infecteren. Hierdoor kan bij de foetus het centrale zenuwstelsel aangetast worden met als gevolg hydrocefalie, intracraniële verkalkingen en microftalmie. Congenitale toxoplasmose is nog altijd een probleem. Het is niet waarschijnlijk dat in Nederland de besmettingsdruk is afgenomen. Het feit dat oudere schapen toch nog voor 100% besmet raken wijst erop dat de parasiet nog circuleert.
Een éénmalig onderzoek op IgG-antistoffen verschaft informatie over de immuunstatus van een zwangere. Seronegatieve zwangeren kunnen periodiek serologisch gecontroleerd worden om een eventuele infectie tijdens de zwangerschap vast te stellen. In Nederland schat men dat ongeveer 55% van de vrouwen die voor het eerst zwanger zijn nog niet eerder met de parasiet in aanraking is geweest. Het risico om gedurende de zwangerschap een infectie op te lopen bedraagt naar schatting 0,5%.

Naast deze 3 zoönosen kan een zwangere, net zoals een niet-zwanger persoon, geconfronteerd worden met bacteriën die door dieren aan de mens kunnen worden overgedragen zoals Campylobacter, E. coli, Salmonella, Cryptosporidium en Coxiella burnetii, de verwekker van Q-koorts. Tevens dient rekening gehouden worden met resistentiepatronen omdat er in de dierenwereld veel antibiotica worden toegediend.